• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Czekoladowe tradycje Gdańska

Magda Mielke
12 kwietnia 2021 (artykuł sprzed 3 lat) 
Gdańsk odegrał kluczową rolę w historii czekolady w tej części Europy. W portowym mieście, otwartym na nowe smaki, czekoladę przywożoną na pokładach żaglowców piło się tu już pod koniec XVII wieku. Gdańsk odegrał kluczową rolę w historii czekolady w tej części Europy. W portowym mieście, otwartym na nowe smaki, czekoladę przywożoną na pokładach żaglowców piło się tu już pod koniec XVII wieku.

Nie tylko belgijska Brugia, szwajcarski Zurych, niemiecka Kolonia czy meksykańska Oaxaca, ale i Gdańsk ma swoje czekoladowe tradycje. 12 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Czekolady. To dobra okazja, aby posilić się tą pyszną przekąską, ale także wspomnieć dawne fabryki czekolady i ich wyroby.



Historia czekolady



Kupując czekoladę, kieruję się:

Początki kakaowej przekąski sięgają Ameryki Łacińskiej ok. 4 tys. lat temu. Następnie czekoladą delektowali się także Majowie i Aztekowie, którzy spożywali ją przede wszystkim pod postacią napoju. Ziarna kakaowca pełniły funkcję leczniczą, symboliczną, obrzędową, a także zastępowały pieniądz. Dla hiszpańskich konkwistadorów czekolada okazała się zbyt gorzka. Szybko jednak narodził się pomysł, aby do kakao dodawać cukier i śmietanę i w ten sposób słodki napój podbił gusta nowożytnych Europejczyków.

Pierwsze fabryki czekolady powstały w Anglii w XVIII wieku. To w nich nauczono się mieszać kakaowy proszek z mleczkiem kakaowym i produkować z niego czekoladę w formie tabliczek, batonów i cukierków pakowanych do efektownych bombonierek. Wkrótce zaczęto produkować czekoladę na masową skalę i promować pierwsze - do dziś bardzo znane - marki, takie jak: angielskie Fry's i Cadbury, szwajcarskie Lindt i Nestlé oraz amerykańskie Hershey.

Cesarz Napoleon wręcza swojemu marszałkowi Pierre'owi Lefebvre, świeżo mianowanemu księciu Gdańska, "blok gdańskiej czekolady" w podziękowaniu za zdobycie miasta. Cesarz Napoleon wręcza swojemu marszałkowi Pierre'owi Lefebvre, świeżo mianowanemu księciu Gdańska, "blok gdańskiej czekolady" w podziękowaniu za zdobycie miasta.
Znana od kilku tysięcy lat, spożywana w przeróżnej formie czekolada w Gdańsku najpewniej pojawiła się na przełomie XVII i XVIII wieku, gdy wraz z ziarnem kakaowym przywieźli ją francuscy kupcy. Początkowo traktowana była jako lek i smaczny napój, na który mogli pozwolić sobie tylko najbogatsi. Z czasem jednak znalazła się też w domach mniej zamożnych mieszkańców kraju. W pierwszej kolejności kakao trafiało do Gdańska - głównego portu Rzeczypospolitej. Lokalna gazeta "Danziger Erfahrungen" wypuściła całą serię artykułów opisujących właściwości i zalety czekolady oraz wyjaśniających, jak ona powstaje. W najstarszych gdańskich książkach kucharskich, wydawanych w XIX w., można znaleźć przepisy na czekoladową zupę mleczną czy czekoladową leguminę. W mieszczańskich sklepikach na ulicy Piwnej, Chlebnickiej, Długiej i Szerokiej można było kupić czekoladę paryską, portugalską, włoską, "korzenną", "hamburską" czekoladę waniliową, "żołędziową" czekoladę z Berlina, a także w formie proszku "do zupy".

  • Sklep firmy "Olka" przy Heilige-Geist-Gasse 12 (ul. św. Ducha 2), 1931.
  • Reklama fabryki czekolady "Olka" z ostatniego roku działalności.

Pierwsze fabryki czekolady w Gdańsku



Pierwsze rodzime wytwórnie czekolady powstawały w samym sercu Gdańska, na Głównym Mieście. Zaczęło się skromnie - od manufaktur czekolady zakładanych przez zamożnych kupców. Jedną z takich najstarszych fabryk była założona w 1817 r. przez rodzinę Schmidtów wytwórnia wyrobów cukierniczych Zuckerwarenfabrik przy ulicy Piwnej (Jopengasse) 27Mapka (dziś mieści się tam Gdańska Galeria Miejska).

Czytaj także: Czekoladowe historie dawnego Gdańska

Reklama "Czekolady Koronnej" fabryki Baltic. Reklama "Czekolady Koronnej" fabryki Baltic.
W 1829 r. w kamienicy należącej do gdańskiego kupca Johanna Stephana Schahnasjana przy ulicy św. Ducha 12Mapka została otwarta filia Dampf-Chocoladen-Fabrik ("parowa fabryka czekolady") z Poczdamu.

W latach 40. XIX wieku wytwórnię czekolady przy ulicy Szerokiej 54/55Mapka otworzył August Heinrich Lindemann. W tym czasie swój zakład - przy ul. Piwnej 61Mapka, założył też Gottlieb Ferdinand Schmidt. Miejsce to w niedługim czasie przejął inny gdański przedsiębiorca Hermann Robert Hintz, a następnie fabrykant Georg Mix, który od 1871 do 1945 r. produkował tu głównie marcepany, ale też czekolady i konfitury.

W latach 80. XIX wieku kupiec żydowskiego pochodzenia Jacob Moritz Löwenstein stworzył w centrum Gdańska wytwórnię oraz sieć sklepów i biur "Danziger Schokoladen, Marzipan- und Zuckerwarenfabrik". Zlokalizowana przy ul. Ogarnej 47/48Mapka fabryka dała początek jednemu z kilku przedsiębiorstw, które po 1945 r. weszły w skład Zakładów Cukierniczych Bałtyk.

Na przełomie XIX i XX w. w branży czekoladowej działali też m.in. Paul Oscar Liebert, Paul Schreiber, Otto RussauCarl Gustav Schmidt.

Sklep firmy "Mix" przy Schlossgarten 25 (ul. Opata Jacka Rybińskiego) w Oliwie. Sklep firmy "Mix" przy Schlossgarten 25 (ul. Opata Jacka Rybińskiego) w Oliwie.

Zagłębie czekolady nad Strzyżą



W 1892 r. zakład przy Ogarnej 47/48 został przejęty przez innego żydowskiego kupca z Gdańska - Jacoba Moritza Cohna, do którego należało duże przedsiębiorstwo Schneider&Company GmbH. Czekolada szybko stała się wiodącym produktem tej firmy. Poszukując możliwości rozwoju, w 1904 r. miejsce produkcji przeniesiono na skraj Wrzeszcza, w rejon dzisiejszej al. Grunwaldzkiej (wówczas Hauptstrasse). Już w 1907 r. zakład zatrudniał 61 pracowników, a jego współwłaścicielem został mocno zaangażowany w branżę cukierniczą kupiec z Głównego Miasta Eugen Post.

Wojna nie przysłużyła się rozwojowi firmy - Cohn wycofał się z interesów, zostawiając wszystko na głowie Posta. Mimo różnych zabiegów, m.in. wzięcia do spółki Salomona Juliusa Jewelowskiego, znanego gdańskiego kupca i przedsiębiorcy o społecznikowskim zacięciu, nie zdołano uratować przedsiębiorstwa. W 1922 r. fabrykę we Wrzeszczu przejął duży berliński koncern Sarotti AG, na czele którego stał ówczesny guru branży czekoladowej Anton Kanold, właściciel sieci fabryk czekolady w Szwecji, Niemczech, Czechosłowacji, Włoszech, Francji, Danii, a po odzyskaniu niepodległości również w Polsce. W 1925 r. kierownikiem zarządu gdańskiego oddziału został dr Hans Kossmann, który cztery lata później przejął ten oddział Sarotti i stworzył z niego rodzinny biznes. Pod zmienioną nazwą Kosma AG firma produkowała przede wszystkim czekolady mleczne i deserowe. Pomimo pokaźnych obrotów wielki światowy kryzys na początku lat 30. sprawił, że zakład przeżył poważne załamanie.

Pomimo kryzysów ekonomicznych i politycznych produkowanie czekolady było w Wolnym Mieście opłacalnym przedsięwzięciem. Cały czas powstawały nowe fabryki. W 1929 r. lokalny biznesmen Kurt Konsorski założył firmę "Baltic" - po wojnie nazwę tę wykorzystano dla całej scalonej gdańskiej branży czekoladowej. Rok później fabrykę przeniesiono do Wrzeszcza, tak że sąsiadowała z kompleksem Kosma AG.

Rok 2006, skrzyżowanie al. Grunwaldzkiej i ul. Kościuszki. Dawne tereny i budynki m.in. Zakładów Przemysłu Cukierniczego Bałtyk. W tym miejscu znajduje się obecnie Galeria Bałtycka. 

Rok 2006, skrzyżowanie al. Grunwaldzkiej i ul. Kościuszki. Dawne tereny i budynki m.in. Zakładów Przemysłu Cukierniczego Bałtyk. W tym miejscu znajduje się obecnie Galeria Bałtycka.

Czekoladowa era i korzenie Bałtyku



W tym czasie nowe zakłady cukiernicze zaczęły powstawać też w Oliwie. W 1921 r. przy al. Grunwaldzkiej 473/475Mapka (ówczesna Danziger Strasse 26) powstała spółka akcyjna Olka Schokoladenwerke AG. W 1922 r. przy dzisiejszej Dickmanna 15/16Mapka uruchomiono oddział firmy Dr. Oetker. Rok później powstała kolejna firma produkująca w Oliwie czekoladę: The Anglo-Asiatic Company Ltd., w skrócie Anglas. Kierowali nią z Londynu i Paryża bracia Ilia i David Wysoccy. Biuro początkowo mieściło się na obrzeżach Głównego Miasta, a zakłady produkcyjne ulokowano na wschodnich obrzeżach Oliwy. Fabryka miała zróżnicowaną ofertę - poza wyrobami czekoladowymi produkowano tu także śmietankę do kawy, a także pakowano herbatę z własnych "azjatyckich" plantacji. Oliwski Anglas w latach 30. prosperował i osiągał zyski znacznie wyższe niż firma Kosma AG.

Zobacz także: Wraca czekolada Bałtyku i wyroby sprzed lat

Mimo to w 1938 r. Anglas został wchłonięty przez Kosmę AG. W wyniku ustaw norymberskich i pozbawiania Żydów podstawowych praw ogłoszono fuzję gdańskiej filii przedsiębiorstwa Anglas z lokalną firmą Ulricha Thomasa, skoligaconego z rządzącym wrzeszczańską Kosmą AG klanem Kossmanów. Zmianie nie uległ jednak asortyment - nadal produkowano tu m.in. czekolady mleczną, mleczno-orzechową, półgorzką, deserową, a także kakao w proszku. W czasie wojny produkcja wyrobów czekoladowych została wyraźnie ograniczona, a zakłady we Wrzeszczu częściowo zostały zniszczone podczas działań wojennych w marcu 1945 r.

  • Zakłady Produkcji Cukierniczej Bałtyk to firma z 90-letnią tradycją. W Gdańsku obecna od początku XX wieku.
  • Zakłady Produkcji Cukierniczej Bałtyk to firma z 90-letnią tradycją. W Gdańsku obecna od początku XX wieku.
  • Zakłady Produkcji Cukierniczej Bałtyk to firma z 90-letnią tradycją. W Gdańsku obecna od początku XX wieku.
  • Zakłady Produkcji Cukierniczej Bałtyk to firma z 90-letnią tradycją. W Gdańsku obecna od początku XX wieku.
  • Zakłady Produkcji Cukierniczej Bałtyk to firma z 90-letnią tradycją. W Gdańsku obecna od początku XX wieku.

Bałtyk: słodki biznes z Gdańska



To właśnie w oparciu o zakłady produkcyjne Kosmy, Baltica i Anglasa 8 sierpnia 1949 r. powstały Gdańskie Zjednoczone Fabryki Cukrów i Czekolady Bałtyk. Centrum zarządzania przedsiębiorstwem ulokowano w budynkach dawnego Anglasa. Przy ul. Droszyńskiego 8-11Mapka mieścił się też jeden z zakładów produkcyjnych. To stąd wyjeżdżały m.in. popularne marki czekolad mlecznych, deserowych i nadziewanych, takie jak: Finezja, Admirał, Bałtyk, Malibo, Advocato, Nutino, a także Ratuszowa, Wczasowa, Jedyna, Malajska oraz pianka Morska. Po 1989 r. wypuszczono specjalną serię czekolad mlecznych z napisami: "Lubię Cię", "Kocham Cię", "Przepraszam Cię".

Specjalne cukierki dla kierowców. Zawierały kofeinę w dużych ilościach.


Specjalne cukierki dla kierowców. Zawierały kofeinę w dużych ilościach.
Dawnemu przedsiębiorstwu Baltic, Zakładowi nr 2, pozostał tylko jeden ze spichlerzy, w którym wyrabiano tzw. wschodnie słodycze: chałwę, najbardziej dochodowe sezamki, batony (w tym tzw. krymski), galaretki wielosmakowe, ptasie mleczko, michałki, likworki, nugaty.

Dawna fabryka Kosma AG stanowiła Zakład nr 3 i wypuszczała na rynek cukierki twarde i nadziewane: lizaki, landrynki, karmelki, pomadki mleczne oraz irysy. Specjalność tego zakładu stanowiły tzw. cukierki szalupowe, które znaleźć można było w sprzętach ratowniczych na statkach handlowych. Eksportowano je do 54 krajów świata.

W 1977 r. do ZPC dołączono jeszcze Zakład nr 4, który znajdował się w Gdyni-Chyloni przy ul. Puckiej 101Mapka. Tu produkowano galaretki, żelki i cukierki "auto-cafe" (z dodatkiem kofeiny).

W czasach PRL-u ZPC Bałtyk był jednym z wiodących zakładów Wybrzeża i jednym z najlepszych w tej branży w Polsce. Słynął z innowacyjności - to tu wprowadzono własną linię kondensacji mleka i "wyroby czekoladopodobne", funkcjonowało Laboratorium Badawcze, które wykonywało badania na potrzeby wszystkich 19 przedsiębiorstw tej branży w całym kraju. Dzięki staraniom kierownictwa oraz liczącej blisko 700 osób załodze przedsiębiorstwa w 1989 r. ZPC Bałtyk znalazł się na liście 500 największych i najbardziej dochodowych przedsiębiorstw przemysłu przetwórczego stojącej u progu transformacji ustrojowej Rzeczypospolitej.

  • Bałtyk tworzy słodycze zarówno według tradycyjnych, wieloletnich receptur, jak i zaskakuje swoich sympatyków nowatorskimi pomysłami na zupełnie nowe produkty.
  • Bałtyk tworzy słodycze zarówno według tradycyjnych, wieloletnich receptur, jak i zaskakuje swoich sympatyków nowatorskimi pomysłami na zupełnie nowe produkty.
  • Bałtyk tworzy słodycze zarówno według tradycyjnych, wieloletnich receptur, jak i zaskakuje swoich sympatyków nowatorskimi pomysłami na zupełnie nowe produkty.
  • Bałtyk tworzy słodycze zarówno według tradycyjnych, wieloletnich receptur, jak i zaskakuje swoich sympatyków nowatorskimi pomysłami na zupełnie nowe produkty.
  • Bałtyk tworzy słodycze zarówno według tradycyjnych, wieloletnich receptur, jak i zaskakuje swoich sympatyków nowatorskimi pomysłami na zupełnie nowe produkty.

Bałtyk: przekształcenia i stan obecny



Ostatnia dekada XX w. i zachodzące przekształcenia własnościowe nie ominęły także ZPC Bałtyk. W 1991 r. utworzono w przedsiębiorstwie spółkę pracowniczą (akcyjną). Rok później wszystkie trzy gdańskie filie przejął fiński koncern cukierniczy Karl Fazer, który na kanwie ZPC Bałtyk utworzył spółkę joint venture Bałtyk Chocolate, w 1995 r. podporządkował ją koncernowi Fazer Polska. Gdyński zakład przejęła zaś założona w 1995 r. spółka Atakan, importer i dostawca artykułów spożywczych do konfekcjonowania.

Ze względu na niską rentowność i małą popularność wyrobów 23 marca 2005 r. wstrzymano produkcję we wszystkich oddziałach. Jednak już wcześniej skandynawscy właściciele zrezygnowali z większości popularnych niegdyś w Polsce wyrobów ZPC Bałtyk na rzecz nieznanych na polskim rynku marek.

Czekolada Malajska - bardzo popularna przed 30-40 laty. Czekolada Malajska - bardzo popularna przed 30-40 laty.
Tereny fabryczne we Wrzeszczu sprzedano pod nowe inwestycje. W miejscu Balticu przy Grunwaldzkiej 161 stanął Lidl, a zamiast dawnej Kosmy zobaczyliśmy Galerię Bałtycką. Oliwską filię Fazera uratował zaś strajk załogi. Długotrwały spór w 2005 r. zakończył się propozycją wykupienia części udziałów i ponownego utworzenia spółki pracowniczej. W zakład przy ul. Droszyńskiego 8/11 zainwestowało Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe Bomilla z Włocławka. Powrócono do nazwy Zakłady Przemysłu Cukierniczego Bałtyk. Również na wyrobach firmy przywrócono dawne logo.

Dziś firma cukiernicza Bałtyk działa w miejscu, do którego Anglas sprowadził się w latach 30. XX wieku. To tu znowu produkowane są popularne niegdyś i cenione wyroby. Jedną z najbardziej kultowych czekolad Bałtyku jest "Malajska", która swój niepowtarzalny smak zawdzięcza połączeniu mlecznej czekolady z wiórkami kokosowymi. Obok czekolady "Malajskiej" jedną z najbardziej znanych czekolad jest "Ratuszowa" - mleczna czekolada, która niegdyś pakowana była w różne etykiety. Najbardziej pamiętana jest ta z fotografią Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku.

Wracając do najlepszych receptur z okresu powojennego, nie zapomina się o wprowadzaniu nowych smaków i produktów. Takimi są np. likworki z płynnym nadzieniem, wytwarzane jedynie w Gdańsku. Bałtyk słynie zarówno z czekolad przeznaczonych dla dorosłych, takich jak np. "whisky and coffee" czy amaretto, jak i produkuje smaki uwielbiane przez najmłodszych, np. czekolady truskawkowe, toffi i pralinki z nadzieniem owocowym. Wyroby Bałtyku z powodzeniem sprzedawane są nie tylko na lokalnym rynku, ale także na Śląsku i poza granicami kraju.

Wizyta w Zakładach Przemysłu Cukierniczego Bałtyk w Gdańsku w 2015 roku:


Do napisania artykułu wykorzystano zasoby Gedanopedii oraz artykuł S. Kościelaka "Czekoladowa historia Gdańska".

Miejsca

  • Bałtyk Gdańsk, Leona Droszyńskiego 8/11

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (81)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Ludzie biznesu

Grzegorz Bierecki

Grzegorz Bierecki urodzony 28 października 1963 roku. Od 1990 prezes Fundacji na Rzecz Polskich...

Najczęściej czytane